عوامل نهفته در سقوط ولایت هرات چه بود؟
سقوط هرات در تابستان ۲۰۲۱، یکی از نقاط عطف سرنوشت‌ساز در فروپاشی نظام جمهوری افغانستان بود؛
رویدادی که با تسلیم تقریبی کامل این ولایت مهم غربی به طالبان همراه شد و پیامدهای سیاسی و امنیتی گسترده‌ای در سراسر کشور داشت.
دست‌های پشت‌پرده اشرف غنی در سقوط هرات نقش تعیین‌کننده‌ای داشت؛ تصمیمات راهبردی وی، از جمله تضعیف نیروهای امنیتی و عدم حمایت مؤثر از فرماندهان محلی، زمینه‌ساز تسلیم بی‌درنگ این ولایت به طالبان شد. این رویکرد باعث فروپاشی سریع مقاومت و تسهیل اشغال هرات شد، که نهایتاً به فرار وی و پایان نظام جمهوری انجامید.
در ماه‌های پیش از سقوط، وضعیت امنیتی در ولسوالی‌های هرات به شکل چشمگیری وخیم شد. طالبان با استفاده از تاکتیک‌های روانی و اقتصادی، از جمله پرداخت پول نقد به نیروهای دولتی، روحیه جنگی آنان را تضعیف کردند. در این میان، دولت مرکزی به‌رغم وعده‌های متعدد برای بازپس‌گیری مناطق از دست رفته، نتوانست اقدام مؤثری انجام دهد و عملاً مدیریت بحران در هرات را از دست داد.
محمد اسماعیل خان، چهره محبوب و فرمانده جبهه مقاومت در هرات، در برابر پیشروی سریع طالبان تلاش کرد تا مقاومت سازمان‌یافته‌ای را در شهر ایجاد کند و از سقوط کامل جلوگیری کند. با این حال، ضعف هماهنگی در سطوح بالای فرماندهی و کمبود تجهیزات، همراه با تردیدها و بی‌اعتمادی‌های عمیق، مقاومت مردمی و نظامی را به تدریج تحلیل برد.
سفر شانزده روزه وزیر داخله به هرات و حضور نیروهای ویژه ارتش نیز نتوانست روند سقوط را متوقف کند. روحیه پایین نیروها و تردید نسبت به تصمیمات حکومتی، در کنار فقدان حمایت سیاسی و نظامی مؤثر، شرایط را به نفع طالبان رقم زد.
نهایتاً، روز دوازدهم اوت، نیروهای طالبان با نفوذ به مقر قول‌اردوی ظفر، فرماندهان نظامی از جمله اسماعیل خان را به اسارت گرفتند. این لحظه، نمادی تلخ از فروپاشی مقاومت سازمان‌یافته و پایان کنترل حکومت مرکزی بر یکی از کلیدی‌ترین ولایت‌های کشور بود.
نکته قابل تأمل، نقش تصمیمات پشت پرده و سیاست‌های ناکارآمد رهبری ارگ بود که با کم‌توجهی به هشدارها و درخواست‌های نیروهای محلی، زمینه تسلیم بی‌سر و صدای هرات را فراهم کرد. بسیاری از ناظران معتقدند که دولت مرکزی عمداً از حمایت کامل نیروهای هرات خودداری کرد و عملاً سیاست «تسلیم تدریجی» این ولایت به طالبان را پیش گرفت.
سقوط هرات، همزمان با فروپاشی سریع ولایت‌ها در سراسر افغانستان، نقطه پایانی بود بر نظام جمهوری که سال‌ها در این کشور حاکم بود و فصل جدیدی از حکومت طالبان را رقم زد.
