آیا بازسازی می‌تواند چهره تخریب‌گر طالبان در برابر فرهنگ و تاریخ را تطهیر کند؟
شهردار بلخ بخاطر تخریب یادواره آمیر الکلام میرعلی شیرنوایی ابراز ندامت کرد.
پس از آن‌که تخریب تندیس امیر علی‌شیر نوایی در مزارشریف موجی از خشم و اعتراض فرهنگیان افغانستان و مقام‌های اوزبیکستان را برانگیخت، طالبان با شتاب اعلام کردند که پروژه‌ای تازه برای بازسازی این یادمان آغاز کرده‌اند. اما این اقدام، به جای رفع نگرانی‌ها، پرسش‌های تازه‌ای در میان نخبگان فرهنگی ایجاد کرده است: آیا بازسازی می‌تواند چهره تخریب‌گر طالبان در برابر فرهنگ و تاریخ را تطهیر کند؟
در پی انتشار خبر تخریب یادمان نوایی، وزارت خارجه اوزبیکستان به سرعت از طالبان توضیح خواست. احرار برهانوف، سخنگوی این وزارت، تأکید کرد که نوایی نه‌تنها یک شاعر و متفکر تیموری، بلکه بخش مهمی از میراث مشترک منطقه‌ای است. انجمن‌های مدنی و اجتماعی ترکان افغانستان نیز تخریب این تندیس را «حمله مستقیم به هویت جمعی» و یک اقدام ضدفرهنگی توصیف کردند.
عبدالرحمان همت، شهردار طالبان در مزارشریف، در نشست خبری پذیرفت که تخریب یادبود نوایی «اشتباه» بوده و اکنون بازسازی آن با هزینه حدود یک‌ونیم میلیون افغانی در دستور کار قرار گرفته است. او وعده داد که بنای تازه شامل کتیبه، منار یادبود، فضای سبز و کتاره‌ها خواهد بود و ظرف یک ماه تکمیل می‌شود.
با این حال، بسیاری از فرهنگیان باور دارند که این بازسازی نه از سر باور به ارزش‌های تاریخی، بلکه تلاشی برای مدیریت بحران و کاستن از فشار افکار عمومی است. به گفته فعالان مدنی، طالبان سابقه طولانی در تخریب نمادهای فرهنگی ـ از بت‌های بامیان تا محدودیت بر هنر و موسیقی ـ دارند و نمی‌توانند با یک پروژه نمایشی، گذشته خود را پنهان کنند.
بازتاب منطقه‌ای و اهمیت نماد نوایی
در مراسم آغاز بازسازی، فتاح‌یوف، سرقنسول اوزبیکستان در مزارشریف، تأکید کرد که ساخت دوباره یادمان نوایی فرصتی برای آشنایی نسل‌های جوان با این متفکر بزرگ است. اآیا میراث فرهنگی می‌تواند در سایه سیاست‌های محدودگرایانه طالبان دوام بیاورد، یا این بازسازی نیز تنها یک ژست موقتی خواهد بود؟
یادمان نوایی اکنون به نمادی فراتر از یک تندیس سنگی بدل شده است؛ آزمونی برای سنجش صداقت طالبان در قبال تاریخ و فرهنگ. فرهنگیان افغانستان با لحنی صریح هشدار داده‌اند که تاریخ و هویت مردم را نمی‌توان با بولدوزر نابود کرد و سپس با چند پروژه سطحی بازسازی، دوباره ساخت. احترام به نوایی و میراث او، پیش از هر چیز، در عمل به آزادی‌های فرهنگی و حفظ دیگر آثار تاریخی معنا پیدا می‌کند.
