یازوچی: استاد محمد عالم لبیب
ملا محمد جان اسملی بیر ییگیت‌نینگ هرات‌نینگ حاضر «سپچه محله‌سی» نامی بیلن مشهور «سرهدیره» قیشلاغیدن بۉلگن بیر قیزگه کۉنگیل بېریب، اولر بیر-بیرلرینی النگه‌لی عشق بیلن سېوگنلیکلری حقیده‌گی روایتلر عصرلر دوامیده تیلدن تیلگه، اولاددن اولادگه اۉتیب کېلماقده. اوشبو حکایه تورلی وریانتلرده قیته-قیته افغانستان مطبوعاتی و رادیو-تلویزیونیده هم اۉز عکسینی تاپگن.
حکایه
بهارنینگ بیرینچی کونی، یعنی نورۉز کونی اېدی. عالملر، شاعرلر، امیرلر و بېگلر بېگیلر خراسان‌نینگ عادل حکمداری، سلطان حسین میرزا بایقرانی سېوینچلی نورۉز بیره‌می بیلن تبریکلش و ینگی ییلنی نشانلش مراسمیده اشتراک اېتیش اوچون هرات ارگی سراییده ییغیلگن اېدیلر.
قیزیق صحبتلر دوام اېتماقده اېدی. ناگهان پرده کۉتریلری-یو حاجب، یعنی اېشیک آقاسی، ییغیلگن کیشیلرگه خطابأ:
حضرت صاحبقران سلطان بایقرا «اعدل و اکرم» تشریف بویوردیلر! دېدی.
سالونده جیملیک حکمفرما بۉلدی. سلطان سالونگه کیریب کېلدی، اونینگ دانشمند وزیری امیر علی‌شېر نوایی هم سلطان بیلن بیرگه‌لیکده اېدی. پادشاه اۉز تختیده اۉلتیردی و همراهلری هم اولرگه تعیین اېتیلگن جایلرده ا‌ۉرین آلدیلر.
هرات‌نینگ یوزلرچه شاعری و بیلیمدانلری ارا اېنگ بویوک مقامگه اېگه بۉلگن شاعر و عالم شخص نورالدین عبدالرحمن جامی، اۉرنیدن توریب، اۉزی‌نینگ تیارله‌گن بهاریه شعرینی اۉقیدی. همه‌دن «احسنت!» آوازی کۉتریلدی.
کېین باشقه شاعرلر اۉز نوبتلری بیلن بهاریه شعرلرینی اۉقیب اېشیتتیردیلر و پادشاهدن سرپا و انعاملرینی آلدیلر. سۉنگره خواجه شهاب‌الدین عبدالله مروارید، گوهرشاد بېگیم مدرسه‌سی‌نینگ طلبه‌لری حضورِ شاهانه‌گه مشرف بۉلیش اوچون کوتیب تورگنلریدن خبر بېردی. سلطان خرسندلیک بیلن سرایگه کیریشلریگه رخصت بېردی.
طلبه‌لر بیرین- کېیتن ایچکری کیردیلر و سلطان اۉز قۉلی بیلن هر بیریگه خلعت کییدیریب، اولرگه مرحمت کۉرستدی.
شو جریانده قلین سقاللی اوزون عبا (یېنگ‌سیز اوست کییم) کییگن بیر ییگیت طلبه سلطان‌نینگ اعتبارینی اۉزیگه جلب اېتدی.
سلطان بایقرا:
ییگیت، آتینگ نیمه؟ دېب سۉردی.
ییگیت تعظیم قیلیب:
حضرتیم، اسمیم محمد جان، «گذرگاهِ» شریفدن بۉله‌من دېب، جواب بېردی.
سلطان اونگه خلعتینی کیدیررکن،
– سېن اېندی ملا بۉلیبسن، سېنی ملا محمد جان دېب چقیریش کېره‌ک، دېدی.
ییگیت ینه حرمت بیلدیریب تعظیم قیلدی،
بو مېنینگ اوچون کتّه افتخار و شرَفدیر دېدی.
طلبه‌لرگه خلعت کییدیریش مراسمی توگه‌گندن کېین، مولانا عبدالغفور لاری سۉزگه چیقدی، او بلخ اطرافیده حضرت علی (کرم الله وجه) نینگ قبرلری تاپیلگنلیگیگه اشارت قیلیب، او حضرت نینگ مبارک جسدلری ابومسلم خراسانی بویروغی بیلن بلخ‌گه کېلتیریلگنلیگی تاریخی حقیده یازگن رساله‌سی باره‌سیده معلومات بېردی. او قۉشیمچه قیلیب، بوگون بهار موسمی‌نینگ بیرینچی کونی حضرت علی‌نینگ خلیفه‌لیکلری‌نینگ باشلنیشی بیلن تېنگ کېله‌دی، همده بوگون بلخ خلقی «شادیان» چۉلی‌نینگ یقینیده یېرلشگن «خیران» تېپه‌لیگیده ییغیلیب، ینگی اۉسگن کۉکتلر اوستیده، قیزیل شقایق و قیزغلداق گُللری اطرافیده اۉلتیریب، بیره‌م توزه‌دیلر. اوشبو مناسبت بیلن یازگن رساله‌منی حضورینگیزگه تقدیم اېتیش اوچون رخصت سۉره‌یمن دېدی.
مولانا عبدالغفور لاری اۉزی‌نینگ یازگن رساله‌سینی اۉقیب اېشیتتیرگندن سۉنگ، امیر علی‌شېر نوایی اۉرنیدن توریب، بوتون خراسان خلقی بلخ‌ده حضرت علی (ک) نینگ مزارلری بارلیگیدن خبردار بۉلیشی اوچون، هر ییل او حضرت‌نینگ خلیفه‌لیکلری باشلنیشی بیلن تېنگ بۉلگن ینگی ییل باشیده، نورۉز شانلی بیره‌می عرفه‌سیده کاروانلر توزیلسین و باشقه شهرلر اهالیسی بلخ شهریده ییغیلیب، حضرت علی (ک) توغلرینی کۉتریب، خلق و وطن تینچلیگی اوچون دعا قیلسینلر دېب، تکلیف قیلدی.
اوشبو تکلیف سلطان و او یېرده حاضر کیشیلر تامانیدن ممنونیت بیلن قبول قیلیندی و کېلگوسی ینگی ییل باشلنمسدن آلدین کتّه کاروانلر هرات‌دن بلخ شهریگه قره‌ب یۉل آلیشگه تیارلنسینلر، نورۉز بیره‌می حضرت علی‌نینگ مزارلری اطرافیده نشانلنسین و بوندن کېین «خیران» منطقه‌سیگه «مزار شریف» نامی بېریلسین، دېب قرار قبول قیلیندی.
سلطان حسین بایقرا، تنیقلی شاعر کمال‌الدین بنایی‌نینگ آته‌سی استاد محمد سبز معمارنی باشقه بیر قطار معمارلر بیلن بیرگه‌لیکده بلخ‌گه یوباریب، حضرت علی‌نینگ مزارلری اوستیگه گنبذ قوریشنی بویوردی و بو ایش ایکّی ییل مابینیده تماملنسین دېب تأکید قیلدی.
شونده‌ی قیلیب، بهار و نورۉز کونلری بیرین-کېیتن کېلیب اۉتردی و هر ییل هرات خلقی کتّه کاروان بیلن بلخ گه باریب، نورۉز بیره مینی نشانلر و حضرت علی مزارینی زیارت قیلیب نذر و نیازلرینی قیلردیلر.
ملا محمد جان اېندی مدرسه‌نی بیتیریب، اۉشه مدرسه ده مدرسلیک قیلیشگه باشله‌گن اېدی. او هر کونی درسدن کېین هرات شهری‌نینگ شمالیده جایلشگن «خیابان» محله‌سی تامان کېتر و «قره‌نفُل» بولاغی سوویگه طهارت قیلیب، دشتده آچیق هواده اۉز- اۉزی بیلن خلوت قیلردی.
او بهارنینگ بیرینچی آیی بۉلگن حمل کونلریدن بیریده قره‌نفُل چشمه‌سی تامان کېته‌یاتگن اېدی، یۉل اوستیده جایلشگن «سرهدیره» دېگن قیشلاق ایچیدن اۉته‌یاتگن اېدی که، یۉلده کېته‌یاتگن بیر گروه خاتین-قیزلرنی کۉریب قالدی. او آلدین خاتینلر اۉتیب کېتگونچه ایلگری یوریشنی ایستَمه‌ی، ایاق سقله‌دی، اما کۉنگلیده تېزراق چشمه‌گه یېتیب باریش بیر ایسته‌گی پیدا بۉلگنینی سېزدی-یو تېز-تېز یوریب، بولاق سری یۉل آلدی. شو اثناده تۉستدن بیر آق رۉمال شمال بیلن اوچیب کېلیب، اونینگ یوزیگه اۉره‌لدی.
او رۉمالنی قۉلیگه آلرکن، یاقیملی و افسونلاوچی بیر هیدنی سېزدی و عیال کیشی‌نینگ عطری اونی تامیرلریگه یوگوردی، بیر تۉخته‌ب توردی. شو پیتده بیر قیزنینگ نازک آوازی قولاغیگه اېشیتیلدی:
– اې وای، بو نې شرمنده‌لیک، رۉمالیمنی شمال اوچیریب کېتدی!
کېین اۉزی‌نینگ طرفیگه یاوایی کییک دېک یوگوریب کېله‌یاتگن بیر قیزنی کۉردی. قیز اونینگ یقینیگه یېتیشگچ تۉختب قالدی، اونی کۉریب ملا محمدجان‌نینگ هوشی باشیدن اوچیب، کۉنگلیگه سېوگی چقماغی چقیلدی. او عمریده بیرینچی مرته یوزی آچیق باشی رۉمال‌سیز قاره کۉزلی یاش گۉزه‌ل قیزنی اۉز قرشیسیده، اونگه تیکیلیب تورگن حالده کۉره‌یاتگن اېدی.
ایکّله سی نینگ باقیشلری بیر-بیری بیلن تۉقنشدی. ملا محمدجان‌نینگ یوزی قیزه‌ریب کېتدی. قیز شاشیلگندن بیر نرسه دېماقچی بۉلدی-یو لېکن بو ناتنیش ییگیت‌نینگ قیزغین و محبتدن تۉله نگاهی اونی کۉنگلیگه هم اۉت سالگن اېدی و سۉزلری آغزیده موزلب قالدی.
چونکه او هم یاش اېدی. بیرینچی بار بیر رعنا و شمشاد بۉیلی بېگانه ییگیت بیلن دوچ کېلگن، شونده‌ی که بهارنینگ یاقیملی هواسی بونده‌ی بیر شُکوه‌لی عشق یشینینی چاقیلیشیگه زمین یره‌تگن اېدی.
ناگاه بیر عیال‌نینگ آوازی قیزنی هوشیگه کېلتیردی، او رۉمالنی ییگیت‌نینگ قۉلیدن چنگ سالیب آلدی-یو یوگورگنیچه چشمه تامان کېتدی. ملا محمدجان حیرتله‌نیب، تورگن یېریده قازیقدېک قاقیلیب قالگن اېدی، او اۉزیگه کېلگنیده قیز الّه‌قچان نظردن غایب بۉلیب کېتگن اېدی.
ملا محمد جان اختیارسیز اۉشه یېرده اۉتیردی-یو اۉیلاوگه چۉمدی. او قنچه وقت فکرگه چۉمگنیدن خبرسیز اېدی که، قیزلرنینگ شاد کولگیلری اونی هوشیگه کېلتیردی. او اۉشه ناتنیش قیز هم اولرنینگ ایچیده باردیر و بو کولگی اونینگ کولیش آوازیدیر دېب اۉیله‌دی.
اما باشیگه چادر سالینگن کۉپ قیزلر ایچیده اونی اجره‌تیش ممکن اېمس اېدی. او جنوب تامان کېته‌یاتگن قیزلرنی کوزه‌تدی. ناگهان اۉشه قیز قَیریلیب اونینگ تامانیگه قره‌گنینی پَیقه‌دی.
ملا محمد جان‌نینگ شیدا یوره‌گی تېز-تېز اوریشگه باشله‌دی، اونینگ تامانیگه قَیریلیب قره‌گن اۉشه سُرمه رنگ چادر سالگن قیزنینگ ایزیدن کېتیشنی ایسته‌دی. اما اویَتگه قالیشدن قۉرقدی، چونکه او بیر ملا عنوانلی کیشی اېدی و بو ایش اونگه یره‌شمسدی و کتّه اویت و شرمنده‌لیک کېلتیریشی ممکن اېدی. شونینگ اوچون او تورگن یېریده قالدی-یو اوزاقدن قیزلرنی تماشا قیلردی.
ملا محمدجان اۉشه کېچه تانگ آتگونچه اوخلیه آلمه دی و بوتون کېچه خداگه مناجات قیلیب، اوشبو عشق‌نینگ امان قالیشی و اونوتیلمس‌لیگینی تیله‌دی. اېندی چشمه‌گه باریش ملا محمد جان‌نینگ کونده‌لیک ایشیگه اَیلنگن اېدی، او اۉشه گۉزه‌ل قیزنی کۉره آلیش امیدیده هر کون قره‌نفُل چشمه‌سی تامان بارردی. سۉنگگیده تقدیر ینه اولرنی بیر بار اوچره‌شتیردی. بیر کون ملا محمد جان چشمه تامان کېته‌یاتگنیده، ناگهان کۉزی باشلریگه چادر سالگن ایکّیته قیزگه توشدی، کۉنگلیده، خدایا، کاشکی اولردن بیری اۉشه قیز بۉلسه دېب، آرزو قیلدی. قیزلر اونگه یقین کېلگنیده، کۉزیگه ایشانمه‌ی کۉردی که، اولردن بیری سُرمه‌رنگ چادرلی قیز اېدی. او ملا محمد جان نینگ یقینیگه کېلگنده، اونگه سلام بېردی. اونینگ یاقیملی آوازی ملانینگ یوره‌گیگه شونده‌ی بیر تیتره‌تمه سالدی که، یېرگه ییقیلیب توشیشیگه آز قالگن اېدی. سۉنگره او، پرواسیزلرچه ایلگری باریب،
اې ناتنیش گۉزه ل، خدا اوچون، بیر لحظه تۉختب تور! دېدی.
قیز تۉختب، چادرینی کۉتریب یوزینی آچدی. ملا محمد جان اشتیاق بیلن اونگه کۉز تشله‌دی، و تیتراق آواز بیلن:
– سېنگه اَیته دیگن گپیم بار، دېدی.
قیز، ناقۉ له‌ی بیر احوالده،
بو یېرده اېمس، اېرته‌گه «خواجه غلتان ولی» زیارتی یانیده مېنی کوتینگ، اما وقتلیراق کېلینگ! دېدی.
اېرته‌گه ملا محمدجان توش پیتیدن انچه آلدینراق خواجه غلتان ولی زیارتی یانیگه باردی و اۉنلرچه مرته نیت قیلیب یومه‌لندی. هر مرته یومه‌له‌نیش اونی ذوقلنتیرردی. گۉیا خواجه غلتان ولی اونینگ ایچیده‌گی المینی بیلگندېک تویولردی.
ناگهان قولاغیگه لذتلی بیر آواز ساز چالدی.
خدا نیتینگیزنی قبول قیلدی، اېندی تور کېلینگ!
ملا محمد جان شاشیلیب توریب قره‌سه، تۉغریسیده محبوبه‌سی تورگن، اولر سلاملشدیلر.
کېین زیارت یانیده‌گی دېوارنینگ سایه‌سیده یوزمه-یوز توریب صحبتلشدیلر. قیز بیرینچی بار کۉریشگنده اونگه کۉنگیل بېرگنینی و اونی سېویب قالگنینی تن آلدی. ملا محمد جان شونده‌ی بیر گۉزه‌ل قیز اونینگ محبتینی قبول قیلگنینی انگلب، سېوینگندن تۉنیگه سیغمسدی. او قیزگه اۉزینی تنیتدی. قیز، سېوگن ییگیتی گوهرشاد مدرسه سی نینگ اۉقیتووچیسی بۉلگنینی بیلیب، اۉزی نینگ تنلاویدن جوده قوواندی.
ملا محمد جان هم سېوگیلیسی‌نینگ اسمی عایشه، «سرهدیره» قیشلاغیده یشه‌یاتگن جمال‌الدین اسحاق ناملی بیر بای حربی منصبدارنینگ قیزی اېکنلیگینی بیلیب آلدی.
شوندن کېین احتیاط‌کارلیک بیلن اولرنینگ یشیرین اوچره‌شوولری دوام اېتدی، اولر اجتماعی جهتدن ایکّی فرقلی صنفگه تېگیشلی بۉلیشلریگه قره‌مه‌ی، تورموش قوریشگه قرار قیلدیلر.
بیر کون ملا محمد جان‌نینگ آته سی، «گذرگاه»نینگ بیر نېچه آقسقاللری بیلن، ایستر-ایسته‌مس، عایشه نینگ قۉلینی سۉره‌ش اوچون ساوچیلیککه باردیلر. اما اونینگ مغرور آته سی اولرنی حقارت قیلیش بیلن چېکله‌نیب قالمه ی، اوییدن قوویب یوباردی و اۉز قیزیگه هم بدگمان بۉلیب، اونی اوی قماغیگه آلدی.
بو اَیریلیق اولرنینگ ایکاوی اوچون هم جوده الملی و جان کویدیرووچی اېدی. ملا محمد جان کوندوزلری چشمه باشیگه کېلردی و ساعتلرچه اۉتیریب، عایشه‌نینگ یۉلیگه کۉز تیکردی. بیراق سېوگیلیسیدن خبر یۉق اېدی. او، عایشه هم اۉزی کبی وضعیتده بۉلگنینی بیلردی. عشق هیجانی و اضطرابی مدرسه آدابیگه باغلیق اۉقیتووچیدن بیر شیدا و شۉریده حال شاعر یسه‌دی. اېندی ملا محمد جان‌نینگ تېلبه‌لرچه عاشق بۉلگنینی مدرسه اۉقیتووچیلری و اونینگ برچه دۉستلری بیلردی.
آته‌سی هم اونی اۉز گیلمیدن تشقری آیاق اوزه‌تیب، قاووشیشی ممکن بۉلمه‌گن قیزگه کۉنگیل بېرگنی اوچون ملامت قیلردی. باشقه تاماندن عایشه‌نینگ آته‌سی هم قنچه اورینمه‌سین، قیزی‌نینگ محبتی آلاوینی سۉندیره آلمه‌دی. شونینگ اوچون، شرمنده بۉلیشدن خواطرلنیب، قیزینی اۉزیگه تېنگ بۉلگن حربی‌لردن بیری‌نینگ اۉغلیگه کتّه تۉیانه و قلین آلیب تورموشگه چیقریشگه قرار قیلدی.
اۉشه کونلرده بویوک امیر، علی‌شېر نوایی بلخ شهریگه جۉنه‌تیش مقصدیده بیر شُکوهـ‌لی کارواننی تیارلش ایشلری بیلن بند اېدی. سلطان‌نینگ فرمانیگه کۉره، ینگی تورموش قورگن یاشلر هم اوشبو کاروان بیلن نورۉز بیرمینی نشانلش و حضرت علی (ک) مزارلرینی زیارت قیلیش اوچون بلخ‌گه کېتیشلریگه رخصت بېریلگن اېدی. شونینگ اوچون، عایله‌لر نورۉز عرفه‌سیده اۉغیللرینی اۉیلنتیریش و قیزلرینی تورموشگه چیقریشگه شاشیلردیلر.
عایشه‌نینگ آته‌سی هم شو فکرگه توشگن اېدی. بیر کون عایشه‌نینگ آنه‌سی اونی خرسند قیلیش اوچون «قره‌نفُل» چشمه‌سی اطرافیده بیر پیکنیک تیارله‌دی، محفلگه عایشه‌نینگ دوگانه‌لری بیلن اولر نینگ آنه‌لرینی هم دعوت قیلدی. اولر چشمه اطرافیده ییغیلیب، دف و دایره چالیب، قۉشیق و اشوله ایتردیلر. اما عایشه آته‌سیگه ضد کېله آلمس و شونینگ اوچون ملا محمد جانگه بۉلگن سېوگیسینی عاقبت‌سیز برباد کېتگن دېب اۉیلردی، شو سببدن او چوقور قیغو و حسرتگه باتگن اېدی.
بیراق، قیزلر اونینگ گِردینی آلیب، قۉشیق ایتیشینی التماس قیلدیلر. او هر قنچه ایسته‌مسه هم، قیزلر توریب آلیشدی. مزارشریف‌گه کېتیش مسأله‌سی اۉرته‌ده اېدی. عایشه ملا محمد جان نامیگه بیر قۉشیق توزگن، اما او قۉشیقنی او کونگچه هېچکیم‌گه اَیتیب اېشیتتیرمه‌گن اېدی.
اۉشه کونی عایشه دوگانه لری ایسته گی بیلن قۉلیگه دایره نی آلیب، قیغولی آواز بیلن شونده‌ی کویلشگه باشله دی:
بیا که بریم به مزار، ملا مامد جان!
سیلِ گُلِ لاله‌زار، وا وا دلبرجان!…
(یور، کېته‌یلیک مزارگه، ملا مامد جان!
گُل سَیری، لاله‌زارگه، وا وا دلبرجان!)
اونینیگ جرنگلی و جاذبه لی آوازی همه‌نی مفتون قیلدی. قیزلر اوندن قیته-قیته اۉقیشینی التماس قیلدیلر. او تکرار-تکرار کویلشگه دوام اېتتیردی. اونینگ سۉزلی آوازی دله‌نینگ آلیس نقطه‌لریگچه یېتیب بارر، یۉلدن اۉتگنلرنینگ هم دقتینی اۉزیگه تارتردی.
عایشه بیر ساعتچه قۉشیق کویلب، اېندی تینچلنگن اېدی که، بیر آواز اونینگ دقّتینی اۉز تامانیگه جلب اېتدی.
– آفرین قیزیم، بارک الله! قنچه یخشی و یاقیملی آوازینگ بار اېکن!
قیز بیر اېرکک‌نینگ آوازینی اېشیتیب، شاشیلگنیدن سراسیمه بۉلدی، باشقه قیزلرهم بیردن چادرلرینی باشلریگه سالدیلر.
عایشه نینگ آنه سی باشقه خاتینلر بیلن بیرآز نریده قازان قۉییب، طعام پیشیره یاتگن اېدی، قیزلر بیلن صحبتلشه یاتگن اېرکک کیم اېکن دېب، باشیگه چادرینی سالیب یقین کېلدی. او قره سه، اولوغ وزیر، امیر علی شېر نوایی قیزلر بیلن صحبت لشیب توریبدی. عایشه نینگ آنه سی امیرنی تنیردی، چونکه علی‌شېر نوایی بوتون خراسان، خصوصأ اۉزی‌نینگ توغیلگن شهری هرات‌نینگ برچه اهالیسی تامانیدن تنیلگن سویوکلی شخصیتلردن اېدی.
امیر قیزلرگه خطابأ سۉزلر، اما اولر جیم تورگن اېدی. عایشه‌نینگ آنه‌سی ایلگریراق باردی-یو امیرگه سلام بېریب:
– حضرت امیر خوش کېلیب سیز، مېن سیزنینگ خدمتکارینگیز، ساخلوی قراول ضابطی جمال‌الدین اسحاق‌نینگ زوجه‌سی بۉله‌من و بو عایشه مېنینگ قیزیم، دېدی.
عایشه او محترم ذات امیر علی شېر نوایی اېکنلیگینی بیلیب، بیرآز اویه لیشدن چیقدی-یو امیرگه سلام بېردی و تنیمه گنلیگی اوچون عذر سۉره دی. اما امیر اونینگ «بیا که بریم به مزار» قۉشیغینی اېشیتیب آوازینی یاقتیرگن اېدی. شونینگ اوچون قیزگه دېدی:
– بیز بوگون «خیابان« ده یورردیک، سېنینگ آوازینگ بیزنی بو یېرگه آلیب کېلدی. اَیت-چی، بو قۉشیقنی کیم اوچون کویلردینگ؟
عایشه بیرآز تۉختب:
– حضرت امیر ساغ بۉلسینلر، سیزنینگ مهربانلیگینگیز بیلن هر کیم سیزنینگ اولوغ کاروانینگیزگه قۉشیلیب، مزار شریف کېتیشنی ایسته یدی و مېن هم باشقه لردېک شو آرزوده‌من دېدی.
امیر علی‌شېر نوایی تبسم قیلیب،
– لېکن سېن سېوگن بو بختلی ملا محمد جان کیم؟ دېدی.
قیز جواب بېریشنی خواهله گن اېدی کی، اونینگ آنه سی صحبتنی کېسیش مقصدیده:
– حضرت امیر نېگه اۉتیرمه‌یدیلر، دېدی-ده، عایشه گه، باریب امیرگه بیرار ایچیملیک آلیب کېل دېب، بویوردی.
اما امیر علی‌شېر عیال‌نینگ مقصدینی یخشی انگله‌دی:
– سیز بارینگ، مېن بو قیز بیلن بیرآز صحبتلشه‌من، دېدی.
شونده‌ی قیلیب عایشه باشیدن اۉتگننی امیرگه اَیتیب بېردی. امیر علی‌شېر نوایی هم عایشه بیلن ملا محمد جان‌نینگ تۉیلری بۉلیب اۉتیشی و او قۉشیق مزارشریف‌گه کېته‌دیگن کاروان آدملری اوچون کتّه تشویق بۉلیشینی نظرده توتیب، سېویشگنلرنی بیر-بیریگه قاووشتیریشگه قرار قیلدی.
اما ملا محمد جان عشق ایسیتمه سیده یانیب، زار و ناتوان وضعیتگه توشگن و درس و مدرسه‌گه هم اونچه لیک قیزیقیش کۉرستمس اېدی. او اېندی قره نفُل چشمه‌سی باشیگه هم بارمسدی، چونکه سېوگیلیسینی او یېرده کۉریش احتمالی یۉق اېدی، بارسه هم او یېرده محبوبه‌سینی کۉرالمه‌ی کۉنگلی بتر قان بۉلردی. او اوشبو عاقبت‌سیز سېوگی بندیدن قنده‌ی قیلیب قوتیلیش فکریده اېدی.
بیر کون اونگه: – سېنی، امیر علی‌شېر نوایی حضورلریگه تیله‌تگنلر، دېگن خبر کېلدی.
ملا محمد جان شاشیلینچ بیلن اولوغ امیرنینگ حضورلریگه باردی-یو تواضع و کمترلیک بیلن تعظیم قیلدی.
امیر اوندن:
– اېشیتیشیمچه، سېن مدرسه درسلریگه آز یېتیشرمیشسن، قنده‌ی-دیر، قیینچیلیگینگ بارمی؟ دېب سۉردی.
ملا محمد جان قۉل-آیاغینی یۉقاتیب، عذر بیلن:
– حضرت امیر سلامت بۉلسینلر، مېن بیر کمبغل اۉقیتووچیمن، امیرنینگ مرحمتلری سایه‌سیده مدرسه‌ده خدمت قیله‌من دېب، جواب قَیتردی.
امیر اونگه:
– یۉق، ملا محمد جان، مېن همه نرسه نی بیله من…، مېندن یشیرمه، دېدی.
ملا محمد جان نینگ یوره گی دۉککیللب تېز-تېز اوریشگه باشله دی، او جیم تورردی.
امیر اونینگ بو حالینی کۉرگچ، مرحمت بیلن سۉردی:
– نېگه جیم توریبسن، سۉزله، عایشه‌دن نیمه خبرینگ بار؟
عایشه نینگ آتینی اېشیتگچ ملا محمد جان‌نینگ رنگیگه قان یوگوردی-یو اختیارسیز باشینی کۉتریب، امیرنینگ یوزیگه قره‌دی. اما امیر اونینگ اضطراب چېکیشینی ایسته‌مسدی، بوتون موضوعنی بیر نېچه جمله‌ده خلاصه قیلیب، اونینگ سېوگیسی تېزده ثمرگه اېریشیشینی وعده بېردی.
ملا محمد جان بونده‌ی خوش خبرنی توشیده هم اېشیتیشنی خَیال قیلمس اېکن، باریب امیرنینگ قۉللرینی اۉپدی، چونکه اونینگ اوچون بونده‌ی بیر محترم اولوغ ذات‌نینگ حمایه سی جوده مهم اېدی. اۉشه پیت او عشق‌نینگ معجزه سی و قدرتیگه ایمان کېلتیردی.
اۉشه کون نینگ اۉزیده او شاد و خندان اوییگه باردی-یو همه نرسه‌نی آته سیگه ایتیب بېردی. بو مژده نی اېشیتگن آته سی شونده ی سېوینگن اېدی که، ایکّی رکعت شکرانه نماز اۉقیدی.
امیر علی‌شېر نوایی‌نینگ اۉزلری شخصأ عایشه اوچون ساوچیلیککه باردیلر، قیزنینگ آته‌سی، اوییگه امیرنینگ تشریف بویورگنیدن فخرله‌نیب، نه فقط قیزینی ملا محمد جانگه بېریشگه راضی بۉلدی، بلکه تۉی و تۉققوز خرجتلرینی هم اۉز ذمّه‌سیگه آلماقچی بۉلدی. بیراق اولوغ امیر قبول قیلمه‌دی، او تۉی خرجتلرینی اۉزی قیلیشنی بیلدیردی.
قیش نینگ سۉنگگی کونلری، نېچه مینگ کیشیلیک کاروان بلخ تامان حرکت قیلماقده بۉلگن بیر پیتده، ملا محمد جان بیلن عایشه‌نینگ نکاح تۉیلری طنطنه لی بیر شکلده اۉتکزیلدی، اولرنینگ تۉیی بۉلیب اۉتگچ، امیرعلی شېر نوایی، خوش آواز صنعتچیلرگه عایشه دن اېشیتگن «ملا محمد جان» قۉشیغینی بسته لب اۉقیشلرینی بویوردی.
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیلِ گُل لاله زار، وا وا دلبر جان!
آوازخوانلر اونگه باشقه تۉرتلیکلر هم قۉشدیلر. ملا محمدجان بیلن عایشه یاش جُفت صفتیده کاروان بیلن مزارشریف گه باریب، بهارنینگ بیرینچی کونی – نورۉز – ده حضرت علی نینگ توغلرینی کۉتریش مراسمیده قتنه شدیلر و مینگلرچه کیشی بیلن بیرگه عاشقلرنینگ خوشبخت لیگی اوچون دعا قیلدیلر.
شونده ی قیلیب، ملامحمدجان بیلن عایشه اوزون ییللر بخت و سعادت آغوشیده بیرگه یشه دیلر و ملا محمد جان قۉشیغی هرات نینگ بیر فلکلوریک قۉشیغی صفتیده، عصرلر اعماقیده یشب، جرنگلب کېلماقده.
قۉشیق متنی:
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیلِ گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیل گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
برو با یار بگو یارِ تو آمد،
گُل نرگس خریدارِ تو آمد.
برو با یار بگو چشمِ تو روشن،
همان یار وفادارِ تو آمد!
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیلِ گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیل گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
بیا، اې یار، مجنون تو هستم،
خرابِ لعلِ میگونِ تو هستم.
نمې بوسم لب پیمانه‌ی می،
پریشان و جگرخون تو هستم.
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیلِ گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
بیا که بریم به مزار، ملا محمد جان،
سَیل گُلی لاله‌زار، وا وا دلبر جان!
اۉزبېکچه ترجمه سی:
(یور کېته یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان!
یور کېته یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان
باریب یاریمگه ایت، یارینگ کېلدی دېب،
نرگس گُلی، خریدارینگ کېلدی دېب
باریب سېن یاریمگه، کۉزینگ آیدین! دې،
اۉشه وفالی دلدارینگ کېلدی دېب.
یور کېته یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان!
یور کېته‌یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان!
کېل اې یاریم، اېرورمن سېنگه مجنون،
خراب اېتگن مېنی او لعلِ میگون.
لبین می ساغری‌نینگ هرگز اۉپمه م،
غمینگده مېن پریشان و جگرخون.
یور کېته یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان!
یور کېته یلیک مزارگه، ملا محمد جان،
گُل سَیری لاله زارگه، وا وا دلبرجان
